Алегорыя ў паэме «Сымон-музыка»

Яшчэ не ацэнена

У паэме «Сымон-музыка» багата думак, глыбокіх філасофскіх разважанняў, прачулых лірычных адступленняў, алегарычных казак. Гэтыя казкі цесна звязаны з усім ідэйным зместам твора. Так, надтрэснуты звон з'яўляецца сімвалам барацьбіта, які ў няроўным змаганні надарваўся, але не загінуў бясследна, бо «голас праўды згоды не замрэ ў душы ніколі: будзе клікаць ён да волі, будзе ў сэрцы жыць заўсёды, як той вобраз лепшай долі».

У алегарычных казках аб званах і аб непрыкметным, пахіленым набок дубку яшчэ раз сцвярджаецца думка аб надзвычай неспрыяльных умовах для развіцця мастацтва ў свеце, дзе пануюць «злыдні». Казка дае падставу зрабіць вывад, што сіла мастацтва толькі ў сувязі з той глебай, на якой яно ўзрасло. Як дрэва сваімі карэннямі ўваходзіць у зямлю і без яе не можа жыць і развівацца, так і мастацтва, адарванае ад жыцця, ад народа, страціць свой голас, сілу свайго ўздзеяння, грамадскае значэнне. Паказаныя ў паэме адзінокі ліст і адзінокі колас жыта як быццам папярэджваюць апавяданне пра лёс такога ж адзінокага Сымона.

Не ў меншай ступені з лёсам галоўнага героя звязана і казка аб промні сонца. I сувязь паміж блуканнямі музыкі і промня такая ж непасрэдная, як і сувязь паміж лёсам лістка, коласа і юнага скрыпача. Успомнім, што промень не выканаў загаду сонца і спыніўся каля адзінокай хмаркі, каб сагрэць яе сваім цяплом і ласкай.

Прызванне мастака — несці людзям радасць і змагацца за іх шчасце. А ці ж не сустрэлася на шляху Сымона такая ж «хмарка», якая магла б яго прыпыніць у імкненні да вялікай мэты? Ці не нагадвае казка пра сустрэчу промня з хмаркай сцэну сустрэчы Сымона з Ганнай? I ці не мог юны музыка затрымацца ў яе, упершыню ў жыцці адчуўшы чалавечую ласку? I што здарылася б з ім як з музыкам, прызваннем якога было несці людзям «песень дар», калі б ён затрымаўся па дарозе? Успомнім, што думала пра яго Ганна, калі Сымон пайшоў ад яе ў невядомы шлях:

Ці ж было б тут свету мала?
Ён бы й тут быў не чужым.
Папрасіла б яна тату —
Так напэўна б і было, —
Каб яго прыняць у хату
Ці прыстроіць дзе ў сяло...

Каханне да дзяўчыны акрыліла Сымона, але не асляпіла яго, не закрыла перад ім больш шырокай перспектывы. I зусім невыпадкова юны музыка двойчы пакідаў каханую дзяўчыну і накіроўваўся ў свет за сваім прызваннем, за сваёй доляй. Лёс промня паказвае на адзін з магчымых варыянтаў лёсу Сымона. Але мы неаднаразова пераконваемся, што музыку не маглі затрымаць у яго вандроўках і пошуках свайго прызвання ніякія перашкоды.

Пошукі Сымона, яго небывалы лёс як быццам прадвызначалі ці прадказвалі непазбежнасць абуджэкня народа да свядомай дзейнасці, да творчасці, да духоўнага разняволення, непазбежным вынікам якога павінна быць сацыяльная рэвалюцыя. Яе дыханне выразна адчуваецца ў заключнай частцы твора. Праўда, бура мае яшчэ рамантычна ўмоўныя, сацыяльна неакрэсленыя абрысы. Таксама як і вера ў няўхільную перамогу дабра і праўды.

«Сымон-музыка» — адзін, бадай, з найбольш асабістых твораў Якуба Коласа па настроях, пачуццях, па перадачы аўтарскіх перажыванняў. I ў той жа час у ім адчуваецца няўлоўная атмасфера ўспрынятых уражлівай душой паэта павеваў эпохі выспявання сацыяльнай рэвалюцыі. Паэма з'явілася адным з тых твораў, якія праклалі трывалы мост ад нашай дакастрычніцкай літаратуры да літаратуры савецкай.

Дакастрычніцкі перыяд творчасці Якуба Коласа

Сярэдняя: 2.7 (3 галасоў)

Першага верасня 1906 года (14 верасня — па новаму стылю) з'явіўся першы нумар газеты «Наша доля», а ў ім, сярод іншых матэрыялаў, — верш «Наш родны край», падпісаны псеўданімам Якуб Колас. Ці мог тады хто падумаць, якіх вяршынь дасягне беларуская літаратура ў творчасці нікому невядомага аўтара гэтага твора?

У вершы «Наш родны край» як быццам няма нічога асаблівага: ні хітрай выдумкі, ні якой-небудзь нечаканай метафары. Не клікаў ён на барыкады або на перадзел памешчыцкай зямлі (як апавяданне Цёткі «Прысяга над крывавымі разорамі», змешчанае ў тым жа першым нумары газеты «Наша доля»). Усё тут было такое знаёмае, свойскае, «абжытае», бачанае сотні, тысячы разоў: балота, пясок, туман, збуцвелы крыж пры дарозе як сімвал і знак спрадвечнай нядолі жыхароў вёскі.

Але верш захапляў чытача праўдай жыцця, сваёй журботнай інтанацыяй, сумнай мелодыяй, якая стваралася перш за ўсё эмацыянальна афарбаванымі эпітэтамі, параўнаннямі: бедны, нудны, сумны, як наша доля, глядзіш, як сірата.

А як песня панясецца —
Колькі ў песні той нуды!
Уцякаў бы, бег, здаецца,
Сам не ведаеш куды.

Следам за першым творам нараджаюцца на свет вершы «Асенні вечар», «Нёман» (з цягам часу ён стаў народнай песняй, якую і сёння можна пачуць на матыў папулярнай рускай песні пра Сценьку Разіна «Волга, Волга»), «Могілкі», «Дарога». Усё гэта — малюнкі роднага краю, «вобразы пакуты», як назаве іх пазней сам аўтар.

З першых крокаў сваёй сталай творчасці Якуб Колас не шукае нейкіх незвычайных ці экзатычных з'яў для адлюстравання, не спрабуе выяўляць, увасабляць у мастацкім слове ўзнёслыя, рамантычныя, узвышаныя пачуцці. Як быццам бы знарок паэт спыняе сваю ўвагу на тым, што акружае селяніна і спадарожнічае яму з самых першых яго крокаў, можна сказаць, ад самай калыскі. Усё ў яго простае, звычайнае, такое знаёмае ў найдрабнейшых дэталях.

Але герой паэзіі Якуба Коласа бачыць і ўмее цаніць непаўторную красу роднай зямлі, любавацца ўсходам сонца, «пераліўным блескам» яго прамянёў, брыльянтавым водбліскам расы на сонцы; яго незвычайна моцна цешыць зялёная рунь маладых пасеваў.

Адзін за адным з'яўляюцда ў друку і знаходзяць дарогу да чытача коласаўскія песні працы і нядолі, жальбы і пратэсту, песні пра непаўторную красу роднай зямлі, пра багацце душы беларускага мужыка. Ён, гэты мужык, пакуль што яшчэ занядбаны і цёмны, але ўжо хоча ведаць, «што мы ў свеце значым»; у творах Якуба Коласа ён пачаў раскрываць свае мары аб зямлі і шчасці, аб той сапраўднай волі, якая адкрые перад ім шырокія далягляды, зробіць яго паўнакроўным гаспадаром роднай краіны.

Праўда, пакуль што яны, коласаўскія героі, «жывуць, цярпліва долю смычуць і крыж нясуць мужычы ціха, дабра не бачачы з-за ліха». Але іменна яны пачынаюць усведамляць, што на свеце могуць быць і парадкі справядлівыя, якія самі па сабе не прыйдуць — гэтых парадкаў трэба дабівацца, не баючыся астрогаў і пакут.

У паэзіі Якуба Коласа, як і ў яго прозе, вызначылася мудрае, заснаванае на вялікім гістарычным вопыце, праверанае працяглай сапраўды народнае бачанне і разуменне жыцця, праўды і крыўды, практыкай цэлых пакаленняў. I заадно — аптымістычная, светлая вера ў розум і сілы працоўнага чалавека. Як тут яшчэ раз не ўспомніць такія вядомыя і памятныя ўсім радкі:

Дымам пойдзе ўсё ліхое,
Усё, што душыць нас і гне.
Вер, брат, — жыцце залатое
Будзе ў нашай старане.

Гэтае «жыцце залатое» Якуб Колас набліжаў, не шкадуючы сіл, сваім мастацкім словам, актыўнай дзейнасцю — і як пісьменнік, і як педагог. У імя гэтай лепшай долі народа ён адпакутаваў тры доўгія гады ў мінскім астрозе. Але і турма не пахіснула яго перакананняў і волі:

За народ, што марна схне,
За святое брацтва
Адабралі ад мяне
Усё маё багацтва...
. . . . . . . . . . . . . . . . . .
Што ж? Няхай мой вузкі круг,
Няхай я ў няволі,
Толькі ж ім свабодны дух
Не стрымаць ніколі!

Яшчэ ў дакастрычніцкі час пасля кнігі паэтычных твораў «Песні жальбы» выйшлі празаічныя зборнікі Якуба Коласа «Апавяданні», «Родныя з'явы», вызначыліся асноўныя абрысы паэм «Новая зямля» і «Сымон-музыка». I хоць не было ў песняра ні свайго кутка, ні надзейнага прыстанішча, але ён не спыняў творчай дзейнасці ні на адзін дзень. «Дзе прыпруся, там і пішу», — успамінаў ён пазней у гутарцы з Максімам Лужаніным.

Паслякастрычніцкі перыяд творчасці Якуба Коласа

Сярэдняя: 4.4 (20 галасоў)

У 20-я гады талент паэта, разняволены Вялікай Кастрычніцкай рэвалюцыяй, раскрыўся ва ўсю сваю сілу. Адна за адной выходзяць у свет яго кнігі — цэлая бібліятэка іх: «Казкі жыцця», паэтычны зборнік «Водгулле», аповесці «У палескай глушы», «У глыбі Палесся» (першыя дзве часткі трылогіі «На ростанях»), «На прасторах жыцця», празаічныя зборнікі «Першыя крокі», «Крок за крокам», «У ціхай вадзе», «На рубяжы».

З першых жа дзён Савецкай улады Якуб Колас стаў яе шчырым прыхільнікам, і таму ён заклікаў да працы, натхнёна адчуўшы: «Браты! Вялікая дарога чакае нас і родны край». Заклік паэта да працы вынікае з яго пераканання ў тым, што разняволены «народ-уладца» заваяваў права ствараць самому «лад у сваёй гасподзе», на роднай зямлі. Адсюль так пераканаўча, так аптымістычна гучыць заклік паэта:

Святло нясіце — ў мроку дрэмле
Наш мілы край, наш родны кут.
Хай уваскрэснуць нашы землі,
Няхай асветліцца наш люд.

Верш «Да працы!», адкуль узяты гэтыя радкі, быў апублікаваны 21 лістапада 1917 года.

У 20-я гады Якуб Колас прыступіў да працы над вялікай паэмай «На шляхах волі». Яна прысвечана падзеям першай сусветнай вайны, выкрыццю яе антынароднай, бесчалавечнай сутнасці, паказу росту палітычнай і грамадзянскай свядомасці яе ўдзельнікаў. Яна на жаль засталася незакончанай.

У савецкі перыяд, асабліва ў 30-я гады, Якуб Колас у сваёй паэзіі апяваў сацыялістычнае будаўніцтва, прытым не толькі ў Беларусі, але і ва ўсёй Савецкай краіне, і ў гэтых адносінах яго творчасць была сугучна агульнай плыні жыпдя, агульнаму патоку літаратурнага развіцця. Словы «паток» і «плынь» ужыты тут невыпадкова, таму што паэт іменна з гэтымі неадольнымі непераможнымі стыхіямі параўкоўваў волю савецкага народа, яго адзінства і згуртаванасць вакол партыі.

Важнае, калі нават не галоўнае месца ў гэты час займаюць у паэта публіцыстычныя вершы-заклікі, вершы-водгукі на тыя ці іншыя праблемы жыцця. Побач з імі мы знойдзем у песняра і вершы-роздумы, вершы-разважанні аб вечных праблемах чалавечага быцця, аб законах жыцця і бясконцым багацці іх праяўленняў. Успомнім у гэтай сувязі тры цесна звязаныя санеты, аб'яднаныя агульным загалоўкам «Наперад!» (1937 г.). Пільна прыглядаючыся да навакольнай рэчаіснасці, паэт у розных з'явах бачыць глыбокі сэнс, які дапамагае яму зразумець законы быцця адзінкавага чалавека і развіцця чалавечага грамадства:

У калавароце няспыннага руху,
У сонцавым ззянні, у блеску расы —
Усюды разліты жыцця галасы,
I многа ў іх сэнсу для чуткага слуху.

Такімі сугучнымі нашым сённяшнім настроям бачацца думкі паэта аб шляхах чалавецтва, мары аб канчатковай перамозе справядлівасці на ўсёй зямлі, аб панаванні праўды, пашырэнні ідэалаў дабра, збліжэнні людзей і народаў:

Ёсць чары-прывабы прастораў наддольных,
Што лучаць бязмежным блакітам краі,
Як родных яшчэ несабранай сям'і...
. . . . . . . . . . . . . . . . . .
Праслаўлена будзе цудоўнае імя
Таго, хто рассуне граніцы зямлі
I мудрасцю праўды краіны абніме.

Паэт славіць імкненне пранікнуць у тайны зямлі і сусвету, у законы, якім падпарадкоўваюцца няспынны рух у часе і прасторы, вечны кругаварот жыцця.

Раджаюцца, гаснуць заранкі і ночы,
Мяняюцца ходы прыліваў і рэк,
I ў часах губляецца голас прарочы.

Адзначан для кожнай істоты свой век.
Жыццё ж безупынна ўсё крочыць і крочыць,
А разам з ім — вечны юнак-чалавек.

Так сцвярджаецца неабходнасць улавіць дапытлівым позіркам, сэрцам і розумам глыбінны сэнс усяго руху і развіцця як важнейшай асаблівасці існавання зямлі, непазбежнага абнаўлення ўсіх форм жыцця, яго няспыннага руху наперад і наперад.

У цэнтры ўвагі Якуба Коласа, як і ўсёй беларускай ды і ўсёй савецкай паэзіі наогул, былі найбольш надзённыя праблемы сучаснасці. Так было ў мірныя часы, так было і ў грозныя дні Вялікай Айчыннай вайны. Калі над Радзімай навісла смяртэльная небяспека, паэт увесь свой талент падпарадкаваў задачы барацьбы супраць азвярэлых захопнікаў, праслаўлення мужных змагароў — франтавікоў і партызан, — гуртавання ўсіх сіл для здзяйснення найвялікшай мэты — вызвалення захопленых ворагам зямель. Свой уклад у справу ўсенароднай барацьбы паэт унёс зборнікамі «Адпомсцім», «Голас зямлі», паэмамі «Суд у лесе», «Адплата», публіцыстычнымі артыкуламі, абмалёўкай пакут роднай зямлі, праслаўленнем мужнасці і самаахвярнасці народа, яго слаўнай Чырвонай Арміі.

Найбольш значным паэтычным дасягненнем Якуба Коласа пасляваеннага часу з'явілася паэма «Рыбакова хата» (1940—1947), прысвечаная ўз'яднанню беларускага народа ў верасні 1939 г. У ёй абмалёўваецца бязрадасны лёс сялян заходнебеларускай вёскі Петрушы ў давераснёўскі перыяд. У зладжанай кампазіцыі паэмы, бездакорнасці рытму і рыфмы, у мастацкасці ўсёй вобразнай сістэмы, у лірычных адступленнях і пейзажных замалёўках яшчэ раз вызначылася высокая паэтычная культура аўтара.

Цэлых пяцьдзесят гадоў працягвалася нястомная творчасць народнага песняра. За гэты час нямала зведаў і перажыў Якуб Колас. Праца ў школе і зняволенне ў астрозе, вандроўкі па Беларусі ў мэтах пошукаў прыстанішча і новы этап настаўніцкай дзейнасці, служба ў царскай арміі ў час першай сусветнай вайны і праца на Куршчыне, галодныя і халодныя дні ў перыяд грамадзянскай вайны. Затым — кіпучая дзейнасць на разняволенай ніве беларускай літаратуры, культуры, народнай асветы і навукі ў паслякастрычніцкую эпоху, радасць небывалых творчых здзяйсненняў, а затым новыя пакуты ў Вялікую Айчынную вайну, якая адарвала яго ад родных мясцін, прынесла такое гора ўсяму народу, а ў самога песняра забрала сына. I апошні этап — пасля вызвалення і вяртання ў родны Мінск да сваёй працы і творчасці, да актыўнага ўдзелу ў адраджэнні роднай Беларусі з руін і папялішчаў.

Музей Якуба Коласа

Як нас знаходзяць

-

Апошнiя водгукi

Раiм наведаць


Каб дадаць спасылку
на Ваш сайт, пiшыце ў
зваротную сувязь

Лічыльнікі